İstanbul BSM Robot Takımı Robistim'e ithaf edilmiştir.
Terbiye Mecmuası, 15 Şubat 1927, Transkript: Erol KÖMÜR (Kostarika, 2017)
İnşaat Kutuları
TERBİYEVİ MEŞGULİYET VASITALARINDAN: İNŞAAT KUTULARI
Çocuğu iyi terbiye etmek zamanımızın en mühim meselelerinden biridir. İçtimai, iktisadi muhtelif sebepler dolayısıyla hayatın heyet-i umumiyesinde ani tahviller husule gelmektedir. Yaşamak mücadelesi insanda bazen hiç farkında olmayarak eski itiyatlarımızın bir çoğunda vazgeçmeye, faaliyet şekillerini değiştirmeye mecbur oluruz. Bugün yaşanılan hayat için lüzumlu evsaf ve itiyatlarla teçhiz edilerek yetiştirilmediğimiz için yeis ve ümitsizlikle sık sık karşılaşırız. Müstakbel hayatın daha çetin ve mücadeleli olacağını düşündükçe korku his ederiz. Bütün ümidimizi yeni yetişecek çocuklara bağlarız. İyi terbiye edildikleri taktirde hayata hakim olabilecek yegane kuvvet şüphesiz çocuklar olacaklardır. Her millet refah ve saadeti bu taze kuvvette görmektedir. Cesareti kırılmış, iradesi zayıflamış eski neslin en mühim ve tabii vazifesi kendisinden daha kuvvetli yeni bir nesil yetiştirmektir. Bu itibarladır ki çocukları ihtimamla terbiye etmek şümullü bir mesele haline gelmiş, terbiye vasıtaları eskisine nispetle çoğalmıştır. Medeni memleketlerin bahtiyar çocukları; oyuncakları, meşguliyet malzemesi, kum bahçeleri, oyun meydanları gibi bol vesait ve müesseseler içinde yetiştirilmektedir. Bu vasıtalarda terbiye ve meşguliyet vasıtalarının heyet-i umumiyesi mevzu bahis edileceklerdir. Bizim mürebbilerimizin ekseriyeti için meçhul kıymetli bir meşguliyet vasıtası üzerinde fazla durularak nazar-ı dikkatleri celb edilecektir.
Çocuk için oyun ve meşguliyetin ne kadar tabii bir ihtiyaç olduğunu tecrübelerimizle biliriz. Oyun ne demektir? Terbiye ile alakası olmayanların ifadelerine bakılırsa; vakit geçirmek için yapılan alelade meşguliyettir. Fakat; bu hususta bir de çocuk dostlarının mütalaaları sorulacak olursa alınacak cevaplar hiç de böyle menfi olmayacaklardır. Oyun; çocuk için ihtiyaçtır, onun tabii kuvvetlerini inkişaf ettirmek için en iyi bir vasıtadır. Çocuk oyun oynamak sayesinde bilahere yaşayacağı iş hayatına hazırlanır, oyunun gayesi insan yavrusunu terbiye etmektir. Oyun işin başlangıcıdır… ilaahir gibi kıymetdar cevaplar alınır. Çocuğa vasi bir oyun ve meşguliyet sahası ihzar etmek için çocuk oyuncakları sanayii denilen geniş bir sanayi şubesi bile tesis etmişir. Nevi binleri geçen cazip oyuncaklar cazip oyuncaklar yapılmıştır. Çocukların faideli bir şekilde meşgul olmaları için kum, tahta çubuklar, plastilin… ilaahir gibi malzeme izhar edilmiştir.
Zamanımızda (fenn=technik) ne kadar büyük ehemmiyet kespettiğini biliriz. Asrımızın ibdaa edici zihniyeti, evvelce insan eli ile yapılan işlerin her biri için emniyetle süratle iş yapan bir makine icat etmektedir. Makine; insanın günlerce uğraşarak başarabildiği işi pek kısa zamanda yaptığı, tabii hazineleri kolaylıkla işlettiği için insanların dostu olmuştur. Bir çok hususlarda ona müteşekkiriz. Fakat bir diğer cihetten insanın düşmanıdır. Çünkü elimizdeki işleri almıştır. O insanların kendisine hakim olmalarını istemektedir. Kendisi sadık bir hizmetçi, insan da efendi olacaktır. İşçi eskiden olduğu gibi birkaç el altının suret-i istimalini öğrenmekle hayatını temin edemeyecektir. Makineye hakim olunabilecek kadar kuvvetli terbiye görmüş olması lazımdır. Çünkü makine başında çalışmakla hayatını temin edebilecektir.
Fennin eseri olan bu terakki çocuk terbiyesi şeklinin de değişmesini icap ettirmektedir. Çocuğu küçük yaştan itibaren fenni meşguliyet vasıtalarıyla temasa getirmemiz lazım gelmektedir. Onu muhitinde her gün tesadüf ettiği evlerde kullanılan makineler, tren, tayyare, otomobil elektrik fabrikası… ilaahir gibi fenni vesaitin yabancısı olmayarak yetiştirmek mecburiyeti vardır. İşte bu gayeye hizmet etmek emeliyle bir çok çocuk oyuncakları ve inşaat kutuları imal edilmiştir.
Ticaret aleminde tesadüf edilen inşaat kutuları meyanında en çok kıymet kazanan mühendis (Yohan Korbuli= Johann Korbuly) namındaki zatın icad ettiği matador inşaat kutularıdır.
Mühendis Johann KorbulyMühendis Korbuli (1900) senesinde (3,5) ve (6) yaşında çocuklarını meşgul etmek için bir marangoza; üzerleri müsavi ve muntazam mesafelerde delikli mustatil şeklinde tahminen (20x5) milimetre ebadında ağaç parçaları ve yuvalık deliklere geçecek ağaç çubuklar yaptırmış. Bunlarla araba, yel değirmeni, dokuma tezgahı gibi eşyanın modellerini yapmayı tecrübe etmiştir. Mühendisin tecrübeleri iyi neticeler verdikçe bir çok mürebbiyeleri alakadar etmiş, onların mesailerinin de inzimamıyla bugün alem-i ticarete sevk edilen matador inşaat kutularının muhtelif nevileri husule gelmiştir. Bu kutulardan her biri ile bir çok eşyanın modelleri inşa edilebilir. Ticarethane, bir çok muallimlerden ve Viyana’da intişar eden Die Quelle ismindeki pedagoji mecmuasından istifade emek çarelerini bulmuştur. İnşaat kutularının iş prensiplerine müstenid tedrisata vasıta olabilmeleri için şekillerde lazım gelen tadilat yapılmış, bir sınıf talebesinin heyet-i umumiyesini işgal edebilecek tedris vasıtası haline getirilmiştir. Fizik, Kimya derslerine ait talebe tarafından yapılacak tecrübelere dair de hususi kutular yapılmıştır.
Matador inşaat kutularının malzemesi çocuk kabiliyetine göre tertip edilmiş malzemedir. Bu sebebe mebni mekteplerde mevcut ve ekserisi büyük ve münevver kimselerin düşünüş ve tasvirlerine göre yapılmış vesait-i dersiyeye tefevvuk etmektedir. Çünkü çocuk bunları kolaylıkla kullanabiliyor. Diğer vesait-i dersiyeyi istimal etmekten korkuyor. Hatta bazen muallimler bile. Onun için vesait-i dersiye ekseriya dolaplarda muhafaza edilmekle, seyr edilmekle iktifa ediliyor. Fiyatları yüksek, yapılışları pek mükemmel vesait-i dersiye, teknisyenlerin planlarına göre şekil almış eşyadır. Çocuk bu evsaftaki eşya ile kolay kolay ünsiyet peyda edemez, şekiller hakikate yakın oldukları için suret-i istimalleri güçtür.
Matador inşaat kutuları ağaçtan imal edildikleri için ucuz ve teknik kısımları basittir Malzemenin şekli ve rabıta vasıtaları çocuk kabiliyetine ve mizacına göre yapılmıştır. Kırılan kaybolan bir parçanın heyet-i umumiyesini kuvvetli tutarlar. Mihver vazifesini gören ağaç çubuklara takılmış tekerlekler suhuletle dönerler.
Matador vesait-i sanat aletlerin talebeye yakından tanıtmaya, dokuma tezgahı, fizik dersi tecrübeleri yapmaya (baskül) alat-ı ziraiye modelleri tertibine (şekil 1 değirmenler), şimendifer (şekil2), tramvay (şekil 3), asma köprü (şekil 4), gibi sanayi eserlerini inşa etmeye yarar.
Matador inşaat kutularıyla yapılacak işlere dair Viyana’da bir de mecmua intişar eder. Bu mecmuayı mühendis Korbuli çıkartır ve idare eder.
Matador inşaat kutularını vesait-i dersiye olarak istimal etmiş muallimlerden bazılarının aşağıya derc ettiğimiz fikirleri, onun çocukları için kıymetli bir ders vasıtası olduğunu da ispat eder.
MEKTEPÇİLERİN FİKİRLERİ:
Linden, 3 Haziran1925
Fizik dersine ait alat-ı dersiyesi bulunmayan bir mektepte muallim olarak çalışırken matador fizik kutusunu elde etmek, tehlike anında imdat yetişmesi kabilindendir. Elektriğe ait bütün tecrübeler çocuklarca yalnız seyr edilmekle kalmadı, onlar tecrübeleri bizzat yapmış oldular. Şunu söyleyebilirim ki bilhassa köy muallimleri için matador fizik kutusu çok iyi bir vesait-i dersiyedir.
Muallim Ernest Dabege, Aschaffenburg, 12 Ağustos 1925
Matador elektrik kutusundan çok memnun olduğumu, müşekkil zan edilen modellerin birkaç haftalık tecrübeden sonra kolaylıkla yapılabildiğini söyleyebilirim.
Maarif Müşaviri Hamini Lindener, Viyana, Nisan 1924
Fizik dersinin hiçbir sahası yoktur ki bu cazibeli ders vasıtası dahil olmasın bu aleti (matador fizik kutusu) ilk hesap dersinin, bilhassa tecrübelerle anlaşılan müşkül kısımlarına mesela ehaddan işaret hanesindeki rakamlara geçerken, hendese dersinde adetleri tahlil ederken faideli buldum. Coğrafya, resim dersine ait fenni bir çok modeller yaparak ders mevzuları canlandırılır, çocukların tasvir kuvvetleri vuzuhlaştırılır, takviye edilir. Onun için denilebilir ki matador inşaat kutusu mektepler ve çocuk bahçeleri için basit, ucuz, bir alet-i dersiyedir.
Avusturya Maarif Nezareti Şube Müşaviri, Profesör Arakar Maşek, Essen, 22 Şubat 1922,
Matador inşaat kutusu çocuklar için sevimli bir dost oldu. Onların bizzat meşgul olmaları için büyük fırsatlar bahş eder, muhayyilelerini tahrik eder, hayattan alınmış hatıraları tasvir etmelerine yarar. Matador malzemeleri vasıtasıyla müşahedeler vazıh olarak anlatılabilir.
Sağır ve Dilsiz Müessesesinde, Muallim Bonk, Hamburg, 25 Şubat1926
Matador İnşaat kutusunun ilk devrede hesap, müşahede, iş dersleri ikinci devrede de hendese, tabiat derslerine çok müfid olduğunu söyleyebilirim.
Mekteb Müdürü, Berten, Otesburg, 10 Haziran 1924
Matador inşaat kutuları her talebenin elinde bulunması lazım gelen ders vasıtalarıdır.
Mektep Mütürü, Kant Mabster
***
Çocuğa yalnız sözle tasvir ettiğimiz şeylerden o kolaylıkla fikrimizi anlamaz, fakat gördüğü ve temas ettiği eşyanın ifade ettiği manayı hem kolay hem de etraflı bir surette anlar. Bu itibarladır ki matador kutuları bilhassa muallimler için elzemdir. Çünkü birkaç dakikalık bir meşguliyet neticesinde talebeye öğretmek istediğimiz fikri şekle kalb ettirebiliriz. Çocuk için en zevkli şey; bizzat bir iş yaparak yeni bir şeyi yaparak yeni bir şeyi öğrenebilmektir. Çocuk ikmal ettiği bir işi zevkle seyr ediyor:
----Bunu ben yaptım, dediği zaman eski tedris usulünün verdiği bütün menfi itiyatlar ortadan kalkmış olacaktır.
Matador inşaat kutularına ait daha fazla malumat elde etmek isteyenler, Maarif Vekaleti Mekteb Müzesi Müdürlüğüne müracaat ettikleri takdirde kendine memnuniyetle her türlü izahat verilir.
-------------------------------------------------------------
Bu tarzda inşaat kutuları şüphesiz çocukları, gerek evlerinde boş zamanlarında gerek mektepte faydalı bir surette meşgul eder ve onların fiziğe aid malumatlı canlı ve müşahhas bir surette kazanmalarına yardım eyler.
-------------------------------------------------------------
Matador eğitim oyuncakları Avrupa, Amerika ve Avustralya'da büyük ilgi görmüştür. Ülkemizde de 1927 yılında yukarıda yayımlanan makale ile eğitimcileri tanıtılmıştır. Bugün hala Yeni Zelanda'lıbir firma tarafından üretimi ve dağıtımı yapılmaktadır. Aşağıda Matador oyuncakları ile yapılmış örneklerin resimleri yer almaktadır. http://www.matador.net.nz/
